روانشناس کودک و نوجوان

نوجوانان به خاطر مطالبی که می خوانند یا می شنوند معمولا با پرسشهای جدیدی راجع به خداوند، عدالت، تبعیض ها و ادیان مختلف روبه رو می شوند. دراین گونه موقعیت ها معمولا والدین وسوسه می شوند که وارد گودشده و درس اخلاق و موعظه را شروع کنند. اما متاسفانه در اکثرمواقع این گونه مباحثات نتیجه ای نداشته و حتی ممکن است به جدال لفظی بینجامد. چراکه والدین دیدگاه های جدید فرزندشان را خیلی نامتعارف و بیگانه ارزیابی می کنند، درنتیجه یا آنان را تمسخر کرده و یا سعی می کنند نوجوان را وادار کنند که اوهم آنگونه که خودشان فکر می کنند، فکر کند.  درحالیکه خانه باید مامنی گرم و صمیمی وصدالبته فضایی امن برای ابراز نظرات مختلف برای نوجوان در سن بحرانیش باشد.بنابراین قبل از مواجهه با چنین موقعیت هایی بهتراست اول از خودمان بپرسیم :

-  آیا فرزندم باید مثل من فکر کند؟

-  آیا من اجازه دارم عقاید خودم را به او تحمیل کنم؟

-  آیا این اجازه را به او می دهم که دنیا را از دریچه چشم خودش نگاه کند؟

-  آیا عقاید غیر متعارفی را که گاها خودم هم درکودکی داشتم را فراموش کرده ام؟

تغییرات بلوغ شامل مجموع تغییرات جسمی و روانی در نوجوان است.

الف) تغییرات جسمی

سن شروع تغییرات فیزیکی بلوغ برحسب جنس، ارث، وزن، آب و هوا، تغذیه، وضعیت اقتصادی و ...می تواند بسیار متفاوت باشداما درکل سن متوسط اولین تغییر فیزیکی در دختران 9 سالگی و درپسران 10 سالگی است.

ب) تغییرات روانی

تغییرات روانی سه نشانه دارد:

1)  خلق و خوی نوجوان دائما درحال تغییر است.

یک روز بسیار سرحال، پرانرژی، خوش اخلاق و مهربان است و روزی دیگر حتی حوصله خودش را هم ندارد و خود را دراتاق حبس می کند. علت این نوسانات ، تغیییرات هورمونی و حساس ترشدن مرکز احساسات و عواطف( سیستم لیمبیک مغز) می باشد. درکنار این عوامل داخلی، فشارهای اطرافیان به خصوص خانواده و جامعه نوجوان را آشفته تر می کند چراکه قسمت های مربوط به قضاوت و خویشتن داری در ناحیه پری فرونتال مغز او هنوز کامل نشده است. نکته بسیار مهم این است که اگر درکنار این تغییرات روحی، برای نوجوان شما زندگی هنوز هم جنبه های مثبتی دارد و اگر چه درخود فرورفته و افسرده به نظر می آید اما هنوز هم از بیرون رفتن با دوستانش یا تماشای تلویزیون لذت می برد جای هیچ نگرانی نیست. اما اگر احساس می کنید که زندگی برای او متوقف شده یا رفتارهای پرخطری از خود نشان می دهد لازم است درباره او با یک مشاور گفتگو کنید.

2)  ریسک پذیری در نوجوان بالا می رود.

دو ویژگی خاص تکاملی در مغز نوجوان وجود دارد که باعث افزایش رفتارهای پرخطر در آنها می شود.:

اولا، میزان حساسیت سیستم پاداش و لذت درمغز چندبرابر افزایش می یابدو این مسئله باعث می شود که تمایل فرد برای انجام اعمال هیجان انگیز افزایش یابد.

دوما، مرکر قضاوت، ارزیابی، برنامه ریزی و کنترل خود در قشرمغز هنوز ازرشد کافی برخوردار نیست. به همین دلیل بسیاری از نوجوانان نه تنها تصمیم های آنی و از روی احساسات می گیرند بلکه ترس کمتری نسبت به عواقب احتمالی تصمیم و رفتار خود دارند.

3)  نوجوان شروع به طغیان و سرکشی می کند.

با پیدایش تغییرات فیزیکی و عقلانی در نوجوان، وی شروع به زیرسوال بردن قوانین و ارزش های خانوادگی و اجتماعی می کند چراکه می خواهد خودش تصمیم گیری کند و باورها و ارزش های خودش راداشته باشد که نتیجه آن یک جنگ قدرت درخانه است. لذا هرچه محدودیت ها و کنترل های غیراصولی واصرار درپیروی از ارزش های والدین بیشتر شود، جنگ و تضاد هم بیشتر شده و نوجوان از خانواده فاصله بیشتری می گیرد.

مشاوره تلفنی از دو جهت بسیار مهم است یکی صرف هزینه بسیار کمتر از مشاوره حضوری و دیگری اینکه بسیاری از کسانی که امکان حضور در اتاق مشاوره را ندارند می‌توانند از خدمات مشاوره تلفنی بهره‌مند شوند بنابراین روش مشاوره‌تلفنی اگرچه دیر زمانی است که به وجود آمده ولی هر روز شاهد پیشرفت روش‌های آن هستیم. یکی از مهم ترین نکته های مشاوره تلفنی این است که مشاوره باید توسط افراد مجرب و با دانش و توانایی بالا انجام شود تا بتواند نیازهای فرد را پاسخ دهند. ازجمله امتیازات مشاوره‌تلفنی این است که اکثر مراجعانی که مشاوره تلفنی دریافت می کنند، بلافاصله بعد از مشاوره به میزان زیادی ازبار روانی مشکل در آنها کاسته می‌شودو در ادامه میتوانند پکیج های درمانی آنلاین یا تلفنی را برای پیگیری مشکل خود دریافت نمایند. این روش سال‌هاست که در کشورهای دیگر به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد

فرزندان از نظر رشد روانشناختی دو مقطع مهم کودکی و نوجوانی را طی می‌کنند که در هر مقطع والدین باید مهارت‌های لازم تعامل با کودک خود را بیاموزند. در مقطع کودکی مهمترین کارگاه باشگاه والدگری است که مهارت های مرتبط با نحوه تشویق و تنبیه، تقویت حس مسئولیت و استقلال در کودکان و نیز آموزش احساسات در این کارگاه به خوبی آموزش داده می شود. همینطور کارگاه تربیت جنسی کودکان برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی که زندگی فرزندان ما را تهدید می‌کند و نیز شناخت نحوه رشد جنسی کودکان می تواند بسیاری از سوالات والدین را در این رابطه پاسخگو باشد.

در مقطع نوجوانی مهم ترین مورد، نحوه تعامل مثبت و داشتن یک پنجره گفتگوی مسالمت آمیز با نوجوان است که در کارگاه مذاکره برد برد این موضوع به تفصیل توضیح داده می شود و در کنار آن ویژگی‌های بلوغ که یکی از مراحل پر چالش در دوره زندگی کودکان است، در کارگاه بلوغ دختران و بلوغ پسران به صورت مجزا موردبررسی قرار گرفته و بسیاری از دغدغه های والدین را پاسخ می دهد.

آموزش دادن کودکان یکی از مهمترین مراحل پیشگیری از آسیب های اجتماعی می باشد این آموزش در مرحله اول شامل معرفی اندام های خصوصی و انواع نوازش هاست. در مرحله بعد نحوه مواجهه با فردی که کودک احتمال می‌دهد سوءنیت داشته باشد، باید به طور کامل آموزش داده شده و سپس به صورت نمایشی تمرین شود. این تمرین شامل نحوه گفتن "نه" به فرد سودجو و ترک کردن محل است. برای این که این موضوع به طور کامل ملکه ذهن کودک شود باید به دفعات مکررمورد تمرین و یادآوری قرار بگیرد. کفایت این تکرار ها زمانی مشخص می‌شود که در طی بازی با کودک نمایشی از این تروما را به صورت نامحسوس اجرا کنیم و عکس العمل او را بسنجیم. اگر در طی بازدید به یاد آموزش‌هایی که دیده، افتاد می توانیم مطمئن باشیم که در موقعیت های واقعی هم آموخته های خود را به کار خواهد بست.

موماً لجبازی های فرزندان نوجوان ، از نادیده گرفتن والدین نسبت به ویژگی های خاص دوران بلوغ نشأت می گیرد، لذا یادآوری یک سری از ویژگیهای خاص دوران نوجوانی می تواند علت بسیاری از رفتارهای لجباز گونه ی نوجوانان را روشن کند. در دوره نوجوانی:

• دوستان و نظرات همسالان برای نوجوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شود و چه بسا سخنان آنان را به والدین خود ترجیح دهند .
• نوجوانانی که در آستانه بلوغ هستند بسیار کم حوصله می‌شوند یعنی به اکثر موضوعاتی که والدین علاقه نشان می‌دهند آنها تمایلی نسبت به آن موضوع ندارند و اجتناب می کنند.
• بسیاری از نوجوانان تمایل به تنها ماندن در منزل و نیزانجام کارهای روزمره به دور از جمع خانواده دارند وحریم خصوصی اهمیت فوق‌العاده‌ای برایشان پیدا می کند.
• به جهت ترشح هورمون های فراوانی که با نشانه های جسمی همراه است و نشان دهنده عبور از بحران بلوغ به شمار می رود، بسیاری از نوجوانان عصبی و زود رنج می شوند.
• در دوره نوجوانی عموماً از کارهایی که مورد علاقه شان نیست طفره می روند ومسئولیت پذیری کمی نسبت به وظایف روزمره خود دارند
• افت تحصیلی نسبی در دوره نوجوانی شایع است

با دانستن اینکه این اتفاقات به طور طبیعی در اکثر نوجوانان دیده می‌شودمی توانیم نسبت به برخورد کارآمد در چنین موقعیت هایی، آموزش های لازم را از طریق مطالعه کتاب های مرتبط و یا راهنمايي مشاوران بدست آوریم.

7- لطفاً در مورد درمان شناختی رفتاری یا CBT چیست؟

• فرزندپروری: روش نوین و موثر برای تربیت فرزندان (روش مذاکره برد - برد)

تامس گوردون، ایرج صابری (مترجم)، سیدمجتبی جزایری (ویراستار)، بهاره فیروزه (ویراستار)

ناشر: آسیم

• کتاب تکنیکهای فرزندپروری

تالیف دکتر سعید جهانشاهی فرد

ناشر: ارجمند

• به بچه‌ها گفتن، از بچه‌ها شنیدن: در خانه و مدرسه با کودکان چگونه سخن بگوییم (جلد 2)

مؤلفان: آدل فیبر، الین مازلیش

ناشر: دایره

مترجم: نفیسه معتکف